اخبار و مقالات

مقدمه:

پیشرفت در صنعت قوطی سازی و قوطی های کنسروی که جزئی از صنعت بسته بندی در هر کشور می باشد رابطه مستقیم با سایر صنایع آن کشور دارد. یعنی با توجه به سطح توانائی تکنولوژی موجود در هر کشور برای ساخت و عرضه کالاهای متنوع، صنعت بسته بندی که جزء لاینفک صنایع تبدیلی است رشد می کند، طراحی و ساخت بسته بندی های لازم برای کالاهای جدید به منظور رقابت در بازارهای داخلی و خارجی امکانات و ابتکارات به وجود می آورد و با کسب تجربیات جدید در بازار، رقابت ها پویاتر و کارآمدتر می شود. در کشور ما صنایع بسته بندی انواع مختلف از جمله قوطی، کارتن، شیشه، پلاستیک، کاغذ و مقوا وجود دارد. اما باید اذعان کرد که به علت عدم وجود دانش فنی لازم با کم توجهی به کیفیت و عدم امکان دسترسی سریع به تکنولوژی مدرن با کمبودهای چشمگیری روبرو است. در حالیکه در سالهای اخیر در سایر کشورها با شتاب زیادتری پیشرفت کرده است. نبودن رقابت در بین تولیدات داخلی یکی از عوامل این کمبودهاست و به خاطر هزینه فوق العاده ای که برای سرمایه گذاری جهت واردات تکنولوژی مدرن لازم است کمتر رغبتی به سرمایه گذاری در این بخش از صنعت دیده می شود با اینکه در چند ساله اخیر با وارد شدن در بازارهای خارجی به خصوص در زمینه اقلام جدید از محصولات غذایی کشاورزی، ارزش افزوده بسته بندی بر روی صادرات تا چه اندازه حائز اهمیت است و تفاوت کالای قله با کالای بسته بندی شده به طور اصولی و بازار پسند، اختلاف بسیار دارد. ولی متأسفانه هنوز به علت ضعف بسته بندی به ویژه قوطی ارزش افزوده نصیب کشورهایی میشود که با بسته بندی مناسب آنها را عرضه می کنند. برای مثال عدم موفقیت در صادارات با وجود بهترین محصولات غذایی در داخل قوطی به علت ظاهری ناخوشایند و حتی زنگ زدگی قوطی و یا عدم مطابقت با استاندارد کشورهای دیگر و یا ضعف در چاپ مشاهده می شود، درصد بالایی از صادرات پسته، رب گوجه فرنگی و ... به صورت فله صادر می شود. کم توجهی به کیفیت چاپ یکی دیگر از عوامل مهم در بسته بندیها از جمله قوطی می باشد که در جذابیت آن نقش مهمی دارد. در این زمینه نیز نتوانسته ایم کار قابل رقابت عرضه کنیم که بایستی این فقدان نیز جبران شود. بطور کلی باید اذعان کرد که صنعت اقوطی سازی و بسته بندی موجود در کشور نیاز به بازسازی از یک سو، دست بیایی به تکنولوژی مدرن از سوی دیگر دارد و با وضع موجود نمی توان در بازارهای رقابت صادراتی با آن امکاناتی که رقبا از آن برخوردار هستند انتظار موفقیت و جدای از مسائل خارجی و صادرات، آن کشاورز زحمتکش پس از یک سال : . کاشت ، داشت و برداشت محصولات و امور حمل و نقل و سپس به عیاد محصولات غذایی برای کنسرو کردن و همچنین زحمات صیادان دریا پروران که با چه زحماتی محصولات گوشتی را آماده کرده و با دشواری درموازی در نگهداری و حمل ونقل به کارخانه های صنایع غذایی منتقل می کنند، یک بسته نامناسب یا ضعیف می تواند محصولات غذایی را ضایع کرده و یا از کیفی بکاهد که نوعی صدمه به سرمایه ملی تلقی می گردد.

حال با توجه به اهمیت بسته بندی و وضعیت کنونی قوطی سازی و صنایع غذایی کشور و با عدم وجود فعلی رشته و یا شاخه تحصیلی مختص صنایع بسته بندی در سطح آموزش عالی کشور و حتی دوره های آموزشی کافی برای این صنعت لااقل انتظار آن می رود افرادی که موفق به کسب تجربیات و علومی در این صنعت گردیده اند موفقیتهای خود را با علوم جدید آمیخته واین اطلاعات جدید را به نحوی در اختیار صنایع بسته بندی و غذایی کشور و افراد علاقمند قرار دهند تا از همان اطلاعات موجود در بهبود نسبی وضعیت بسته بندی استفاده شود. در این مجموعه سعی شده است تا حد امکان از واژه های خارجی کمتر استفاده شده و به زبان ساده بیان شود. و امیدوارم که بتوانیم با این مجموعه و مجموعه های بعدی گام مثبتی در این صنعت برداریم، جا دارد از همکاری صمیمانه کارشناس صنعت چاپ فلز و قوطی سازی آقای احمد پوراحمدی و کارکنان و مدیریت شرکت صنایع بسته بندی ایران که در گرد آوری مطالب مرا یاری نموده اند تشکر و قدردانی نمایم.

تاریخچه قوطی کنسرو در جهان و ایران تاریخ نشان داده است که در ابتدای تمدن بشری نیاز به بسته بندی غذا نبوده بلکه برای بدست آوردن غذا از محلی به محل دیگر می رفتند تا آنکه پناهگاههای دائمی برای خود پیدا کردند ( و یا ساختند) در چنین شرایطی ناچار بودند غذا را از محلهای مختلف جمع آوری کنند. این نیاز باعث شد اولین بسته بندی نظیر کدوهای خشک شده، صدفها، برگها، و پوست حیوانات و دیگر مواد طبیعی مورد استفاده قرار گیرد که هنوز هم در مناطق استوایی از بامبو برای ذخیره کردن مواد غذایی استفاده می شود.

افراد هر شهر و روستا به نحوی مواد خوراکی خود را نگهداری می کردند تا در مواقع لزوم و یا زمانی که آن مواد به علل اقتصادی و یا فصلی بودن در دسترس آیا شما از آن استفاده کنند. به همین دلیل تجاربی به دست می آوردند که گوشت را نمک زده و میوه جات را خشک کرده تا بتوانند در زمانهای زیادتری از آنها نگهداری کنند تا اینکه در سال ۱۷۹۰ که دولت فرانسه با کشورهای دیگر اروپائی در حال جنگ بود ناپلئون برای تغذ به سربازان خود با مشکلات زیادی مواجه بود که غذاهای مناسب و سالمی را بدون شرایط خاص، نگهداری و حمل کنند.

جایزه ای به مبلغ ۱۲ هزار فرانک برای کسی که این مشکل را حل کند اختصاص داد.

نیکلا آپر که قبلا در یک کارخانه آبجز سازی کار می کرد و بعدها به شغل قنادی پرداخته بود در کارگاه محل خود مشغول مطالعه و آزمایشات تجربی مختلف گردید. که در سال ۱۸۰۴ اولین کنسرو خود را که در ظروف شیشه ای بسته بندی کرده و در آب جوش دما داده بود بر روی ملوانان یک کشتی طی یک مسافرت دریایی آزمود. و در سال ۱۸۰۹ مؤسسه صنایع ملی فرانسه سالم ماندن محتوی شیشه را تأئید نمود و در نهایت آپر در سال ۱۸۱۰ جایزه خود را دریافت نمود و تا مدتها روش او مورد استفاده قرار می گرفت. به تدریج به علت شکنندگی شیشه، ظروف لعابی متداول گردید. و در سال ۱۸۱۰ یک انگلیسی بنام پیتر دورانت ساخت قوطی فلزی از جنس فولاد با اندود قلع را توصیه کرد. و در سال ۱۸۱۲ اولین کارخانه کنسرو سازی به طور کاملا ابتدایی در بوستون آمریکا شروع به کار کرد. در سال ۱۸۲۳ قوطی حلبی به نام Canister متداول گردید.

روش کنسرو کردن مواد غذایی درون قوطی های فلزی در سال ۱۸۵۶ برای بسته بندی شیر تغلیظ شده، صدف و دانه ذرت اجرا شد. و در سال ۱۸۷۷ تولید قوطی به روش پیوسته به اجرا در آمد و روش اتصال بدنه قوطیهای فلزی به سر و کف به طریق دربندی یا دوخت مضاعف همراه با لایه آب بندی به منظور غیر قابل نفوذ بودن ظروف به وسیله مارکس و کارسوس انیمر آمریکایی گام دیگری در جهت پیشبرد این صنعت بود. در فاصله جنگ جهانی اول و دوم سالانه افراد زیادی با مصرف مواد غذایی آلوده که بر اثر تماس مواد غذایی با بدنه قوطی زنگ زده دچار مسمومیت شده و در بسیاری موارد باعث مرگ افراد می شد، که در آن زمان کنگره پزشکان هایدالبرگ آلمان ممنوعیت کاربرد این گونه بسته بندی ها را پیشنهاد نمود. اما بعدها با پیشرفت تکنیک بسته بندی های فلزی مجددا در صنعت کنسرو سازی مورد استفاده روز افزونتری قرار گرفت. برای جلوگیری و یا کاهش فعل و انفعالات شیمیایی بین فلز و محتویات قوطی، استفاده از پوشش لاک داخلی قوطیتوجه قرار گرفت و به تدریج انواع پوشش لاک با رزین های مصنوعی با خوا متفاوت جهت کاربردهای خاص در دسترس قوطی سازان قرار گرفت در اوایان بیستم قوطی های حلبی سه تکه به شکل امروزی متداول شد. قابل ذکر است امروزه صدها میلیون انواع قوطیهای کنسروی و نوشابه سالانه در جهان مصرف می شود. صنعت قوطی سازی در ایران از سال ۱۳۰۷ در رابطه با نگهداری انواع محصولات خوراکی مورد توجه قرار گرفت. در سال ۱۳۰۹ برخی از وسایل و دستگاههای ساخت قوطی های فلزی (قیچی، لوله کن، دستگاه برش و نظایر آن که به طور دستی عمل می کردند وارد ایران شد و تعداد محدودی قوطی تولید و به بازار مصرف عرضه شد. اما به علت کافی نبودن اطلاعات در زمینه ساخت قوطی ضایعاتی به وجود آمد که باعث از بین رفتن مواد اولیه مصرفی شد. سپس اولین کارخانه کنسرو سازی در سال ۱۳۱۶ برای تولید کنسرو ماهی در بندر عباس با تهیه قوطی از کشورهای خارجی شروع به کار کرد. سپس اولین قوطی فلزی برای بسته بندی روغن نباتی جامد در سال ۱۳۳۰ ساخته شد. در پی آن کارخانه های تولید ظرفهای مواد غیر خوراکی به علت درخواست کارخانه های تولید کننده محصولات خوراکی اقدام به ساخت انواع قوطی فلزی کردند که به علت پایین بودن کیفیت این قوطیها مورد استفاده غذایی قرار نگرفت.

امروزه با پیشرفت نسبی تکنولوژی در سایر صنایع کشور منجر به تأسیس ده ها شرکت تولید کننده قوطیهای غذایی شده است که سالیانه حدود صد میلیون انواع قوطی های غذایی مصرفی کشور را تأمین می کنند ولی هنوز در این صنعت ضعفهای بسیاری مشاهده می شود که باعث واردات قوطی ها، خصوصا قوطی نوشابه از کشورهای دیگر می شود. به امید روزی که در این صنعت هم از نظر مواد اولیه و هم از نظر تولید به خودکفایی کامل رسیده و حتی برای صادارات این محصول پر در آمد برنامه ریزی کنیم.

خصوصیات و مراحل ساخت ورق های قوطی:

ابتدا شمش های بزرگ فولادی با آلیاژهای مخصوص نرم از نوردهای عظیم به صورت گرم عبور کرده و پس از طی مراحل مختلف ضخامت و ابعاد ورق شکل می گیرد و در نهایت تبدیل به ورق خام شده و در ضخامتهای

25mm تولید می شوند (برای مواد خوراکی بیشتر مصرف می شود) که ورقها نیز بر حسب خصوصیات فنی و سطوح کاملا صاف و پرداخت و یا نیمه پرداخت آنها درجه بندی می شوند. از مرحله بعدی کانتینیوس آنیلینگ (Continuous anilling) که در این مرحله ورقها پس از شکل گیری ضخامت نهایی به صورت طولی از نوردهایی بصورت داغ با مدت زمان مشخص عبور کرده که میزان حرارت و سرعت عبور ورقها نسبت به سختی مورد نظر ورق متفاوت می باشد. روش دیگر آنیلینگ، آینلینگ باکس (Bouaniling) نام دارد که در این روش ورقهایی که تولید شده بصورت کویل ویکی در آمده و به صورت کامل و یکجا داخل حرارت قرار گرفته که میزان حرارت و مدت زمان آن نیز نسبت به میزان سختی ورقها تعیین می گردد. منظور از آنیلینگ تعیین مقدار سختی ورقهای تولید شده (فنربت و سختی ورق ها) که در اصطلاح تمپر ورق نام دارد (Thigness temper) می باشد که آن هم بسته به نوع مصرف ورق ها در تولید آنها اعمال می گردد پس از مرحله آنیلینگ، ورقها به نام ورق سیاه یا (Black plate) مشخص می شوند. قابل ذکر است که تعیین چه نوع ورق با چه ضخامت و سختی برای ساخت قوطی ها نیاز به تحقیقات و آزمایشات خاصی داشته که در این بخش فقط بدان اشاره شده است. برای مثال اگر ورق مورد مصرف با سختی و ضخامت پائینتری برای قوطی های ۵۰۰ گرمی خاصی مورد مصرف قرار گیرد ممکن است بسیار مطلوب بوده ولی اگر همان ورق با همان مشخصات برای قوطی های یک کیلوئی و بزرگتر از یک کیلوئی مصرف شود. احتمال اینکه قوطی در حین عملیات استریلیزاسیون در اتوکلاو و پس از آن دچار صدمه و یا فرورفتگی شود وجود دارد. در نتیجه انتخاب ورق ها به نوع محصول و نوع استریلیزاسیون آن که در چه حرارت و چه فشاری انجام خواهد شد و نیز به حجم قوطی ها بستگی دارد.

ورق قلع اندود شده (Tinplate)

در پیش از جنگ جهانی دوم قلع زنی ورقها به روش گرم یا فرو بردن ورق در قلع مذاب صورت می گرفت (SPTH) در این روش مقدار زیادی قلع لازم بود که این نوع ورق حلب را اصطلاحة Het

- Dippedplate می نامند. با وجود این هنوز در موارد خاصی که ضخامت اندود قلع در دو طرف ورق لازم است یکسان باشد از این روش استفاده میشود. و نحوه عمل به این طریق است که ابتدا چربی سطح حلب ورق با اسید کلریدریک و یا اسید سولفوریک زدوده شده و وارد ظرف استوانه ای شکل می گردد و سطح آن با کلرور روی و سپس با قلع مذاب در تماس قرار میگیرد و پس از آن با قشری از روغن پالم آغشته می گردد که از اکسیداسیون قلع گرم جلوگیری شود، حداقل قلع برای هر متر مربع در این روش g/19 است و چنانچه این مقدار به طور یکنواخت روی سطح قرار گیرد قوطی حاصل این ورق در برابر ضربه و خوردگی مقاومت خواهد داشت و قلع مورد خصوصیات و مراحل ساخت ورق های قوطی

- ورق حلب نوع MR: برای مواد غذایی با خاصیت خورندگی متوسط مانند اهلو، انجیر و زرد آلو کاربرد دارد. - ورق حلب نوع ۸: این نوع آلیاژ حاوی درصد پائینی از فلزات پایدار مانند مس

Mo , Cr , Ni می باشد که باعث کمک به مقاومت خورندگی آن شده و برای مواد غذائی با خورندگی شدید مانند ترشیها، شورها، گریت فروت استفاده می شود. - ورق حلب نوع MC: برای مواد غذایی با خاصیت خورندگی کم مانند نخود سبز، لوبیاسبز، ذرت، گوشت و میگو بکار می رود. - ورق حلب D

این نوع آلیاژ عاری از آلومینیوم بوده و در ساخت قوطی های کشتی با دیواره بلند قابل استفاده می باشد.

ضمنا جهت نرم نگهداشتن و احتیاط از بروز زنگ زدگی زود رس و بالابردن کیفیت ورق ها پس از قلع اندود کردن آنها را به قشاع نازکی از روغن آغشته می نمایند سپس ورقهای تولیدی از حالت طولی و کویل به ورق هایی با ابعاد مشخص و مسطح برش خورده که شیت Sheet نام می گیرند و پس از بسته بندی مناسب در اختیار مصرف کنندگان قرار می گیرد. | نوع و ترکیب فولاد از نظر نرمی، قابلیت انعطاف و مقاومت در برابر عوامل مکانیکی و شیمیایی دارای اهمیت بسیار است و انتخاب آن منوط به نوع محصول یا بسته بندی مورد نظر آن است.

مزایای قلع اندود کردن ورقها:

۱- جلوگیری از زنگ زدگی ورق ها ۲- تسهیل در چسبندگی لاک داخلی و چاپ خارجی قوطی ۳- ظاهر بهتر و روشنتر ۴- جلوگیری از فرسودگی زودرس قطعات و قالبهایی که در شکل دادن ورق ها به قوطی دخالت دارند ۵- تسهیل در جوش درزبدنه قوطی ها خصوصا قوطی هایی که به روش درز لحیمی تولید می شوند خواهد شد.

- ضخامت ورق Thigness - درجه سختی ورق Thigness tempr

- وجود خطوط موازی و متصل که معرف لایه ضخیم تر پوشش قلع در داخل قوطی است.

- وجود خطوط موازی منقطع که نشان دهنده ضخامت بیشتر پوشش قلع در خارج قوطی است. ا - عدم وجود خطوط موازی پیوسته یا منفصل که دال بر یکسان بودئن ضخامت لایه قلع در جدار داخلی و جدار خارجی ورق می باشد.

و در مواردی که مقدار قلع در دو طرف ورق متفاوت باشد حلب را حلب D یا Defferential tinplate گویند و نحوه نمایشاین وضعیت بدینگونه است که مثلا در حلب ورق با کد د 100/25 عدد ۱۰۰ نمایشگر مقدار پوشش قلع در رویه داخلی و ۲۵ مبين مقدار پوشش قلع در رویه بیرونی است.

ورق قلع اندود به روش الکترولیتیکی پوشش لع سطح دارای خطوط 5/7 گرم بر متر مربع پوشش قلع دیگر ورق 5/2گرم بر متر مربع ورق قلع اندود به روش الکترولیتیکی پوشش قلع سطح دارای خطوط ۵ گرم بر متر مربع پوشش قلع سطح دیگر ورق 5/2 گرم بر متر مربع تستهای متداول ورق ها در صنایع قوطی سازی عبارتند از

١- سختی (Thigness temper) ۲- کشش (Tensile) ٣- فنریت یا برگشت پذیری (Spring back  test) ۴- خمش تا حد شکستن بافت ها (Bending test) ۵- مقدار قلع (Tin thigness) ۶- یکنواختی پوشش قلع (Monotonousness) ۷- ضخامت ورق (Thigness)

1. سختی (Thigness temper):

برای تعیین درجه سختی ورق ها که به تمپر ورق معروف است راههای متفاوتی وجود دارد و اینکه سختی در چه استانداری تست شده است، برای مثال در بعضی موارد با خدشه دار کردن و یا خط انداختن روی ورق مقدار سختی آن را تعیین می کنند و یا با وارد کردن فشار توسط سنبه های مخصوص بر ورق مورد نظر در زمان معین که مقدار فرو رفتن به ورق توسط دستگاههای پیشرفته مشخص می شود که گویای میزان سختی و نرمی ورق خواهد بود که نام این دستگاهها سختی سنج می باشد.

۲- کشش (Tensile):

 این نوع آزمایش نیز توسط دستگاههای پیشرفته انجام می گیرد بدین ترتیب که قطعه ای از ورق مورد نظر از دو طرف کشیده شده و از زمانی که کش می آید تا حالت جدایی با دستگاه ثبت می گردد و میزان کشش ورق بر حسب استانداردهای مربوطه مشخص می گردد.

3- فنریت (Spring backtest): این آزمایش توسط ابزاری ساده قابل انجام است بدین ترتیب که تکه هایی از ورقهای مختلف با اندازه و ابعاد یکسان برش داده شده تک تک به گیره مخصوص بسته شده که صفحه گیره از صفر الی ۱۸۰ درجه مندرج شده است. توسط غلطک مخصوص ورق از ۱۸۰ درجه تا حدود ۲۰ درجه برای یک مرتبه خم شده و غلطک را جدا می کنیم و پس از برگشت ورق میزان برگشت پذیری ورق ها نسبت به همدیگر مشخص می شود.

4- خمش تا حد شکستن (Bending test) این آزمایش نیز با ابزاری ساده قابل اجرا می باشد به طوری که ورقهای مورد تست را در ابعاد یکسان برش داده و پس از بستن به گیره مخصوص با غلطک مخصوص ورقه ها را به چپ و راست خم کرده حداقل تا ۹۰ درجه چپ و ۹۰ درجه راست) و پس از تعداد مشخص خم نمودن ورق از قسمتی شروع به شکستن می کند که مقایسه تعداد خمش ها نشانگر test Bending ورقها خواهد بود.

5- مقدار قلع (Tin Thigness):

 قطعه ای از ورق را به صورت چهار ضلعی برش داده و وزن کرده و سپس آن را به مدت ۲۵ ثانیه درون محلول کلرور آنتی موان انداخته، سپس آنرا با آب شستشو داده و پاک کرده و سپس وزن می کنیم و از اختلاف وزن اولیه و ثانویه، مقدار قلع در سطح مورد تست بدست می آید که معمولا این رقم را بر مبنای مقدار قلع در واحد سطح تعیین و بیان می شود. در صورت تعیین قلع یک طرف ورق قبل از تست بایستی روی دیگر ورق با لاک و یا رنگ آغشته شده که در حین آزمایش قلع طرف دیگر آسیب نبیند.

۶- یکنواختی پوشش قلع: (Monotonousness) قطعه ای از ورق مورد نظر را بریده و درون NACN یا سیانور سدیم به مدت ۳۰ دقیقه قرار داده و سپس آنرا با آب شستشو داده ورق هایی که بیشتر دچار سیاه شدگی شوند از یکنواختی کمتری برخوردارند. (محلول مذکور بسیار خطرناک بوده و بایستی احتیاط لازم بعمل آید)

 ۷- ضخامت ورق: با دستگاههای مخصوص ضخامت سنج ورق حلب و یا میکرومتر می توان ضخات ورق ها را اندازه گیری نمود.

8-ورق فولادی بدون قلع (ورق Tin - freesteelplate ) :

با توجه به محدودیت و گرانی قیمت قلع در سالهای اخیر به جای این ماده از کرم نیز استفاده شده و این ماده با روشهای الکترولیتی روی حلب قرار می گیرد و به نام (TFS - Tin free steelplates) نامیده می شود که چسبندگی لاک به آن خوب است و از این نوع حلب بیشتر برای سر و کف قوطی ها استفاده می شود و دو طرف آن لاک دار می شود و به علت خوب شناخته نشدن روش جوش این ورق ها برای بدنه قوطی های سه تکه استفاده نمی شود. این نوع ورق دارای معایبی از قبیل، عدم قابلیت جوشکاری با شرایط ورق های Tinplate عدم قابلیت لحیم کاری در قوطی های لحیمی به علت نبود

زمینه اولیه در ورق آن، ایجاد فرسایش زودرس قطعات و قالبهایی که در تغییر شکل این ورقها به قوطی دخالت دارند ولی به علت ارزان بودن این نوع ورق ها پس از آغشته شدن هر دو طرف به لاک برای جلوگیری از فرسودگی زودرس قطعات مذکور در سر و کف قوطی ها مصرف می شوند.

(توضیح بیشتر فنون قوطی سازی در مجموعه های بعدی خواهد بود.)

ورق آلومینیومی ( AI, plate ):

ورق آلومینیومی با ضخامتها و سختی های مختلف بعلت آلیاژ سبک آن مزایای فراوانی دارند که دچار زنگ زدگی نمی شوند ولی بیشتر در صنعت نوشابه سازی مصرف می شوند آن هم به صورت قوطیهای کششی که پس از پر شدن بر اثر فشار گاز از داخل، آنرا به خوبی مقاوم می کند که سالیانه بیش از ۷۰ درصد قوطی تولید شده در جهان در صنعت نوشابه سازی مصرف می شود. (توضیح بیشتر قوطی های نو شانه در مجموعه های بعدی خواهد بود.)

لاک کاری ورق ها:

لاک مورد استفاده برای قوطی کنسرو باید دارای شرایط زیر باشد:

مقاوم به دما تا حدود ۱۲۰ درجه سانتیگراد به مدت ۲ ساعت، مقاوم به اسیدها و قلیاها، قدرت چسبندگی کافی، مقاومت مکانیکی کافی، بدون بو، عاری از ترکیبات سمی و مضر، لاکها نیز نسبت به نوع مواد غذایی که بعضی دارای خورندگی بالا و بعضی خورندگی کم هستند متفاوت می باشند از اینرو شرکتهای سازنده لاک ها، مورد مصرف انواع لاکها را برای محصولات مختلف پس از مطالعات و آزمایشات لازم مشخص کرده اند برای مثال: لاک داخلی قوطی های محتوی کمپوت گلابی در معرض خورندگی کمتری نسبت به کمپوت گیلاس می باشند. از اینرو نوع لاک برای آنها متفاوت می باشد. برای نشاندن لایه ای به روی ورق های اولیه (Sheet) از استوانه ای (غلطک های لاستیکی) که سطح خارجی آن به یک لایه با ضخامت معین لاک مورد نظر آغشته شده استفاده می شود و با عبور ورق از بین آن لاک روی سطح ورق قرار می گیرد. سپس حلب ورق لاک خورده در کوره قرار می گیرد تا لاک پخته شده و حلال آن جدا شود. دمای پخت لاک در مرحله اول 170 - 175c و در مرحله دوم 190 - 205c بسته به محصول مورد نظر است. و با نوع لاک متناسب فرق می کند. وجود منافذ ریز لاک نخورده در سطح ورق قوطی موجب تماس بین آب یا عصاره میوه با قلع و آهن شده و به تدریج سبب جدا شدن لاک می شود برای مقابله با این وضع بهتر است از دو پوشش لاک استفاده شود.

در مواردی که ورق لاک کاری شده مورد مصرف بدنه قوطی قرار خواهد گرفت بعلت هادی نبودن لاک ها، قسمتی از ورق به خاطر انجام عملیات جوش درز بدنه لاک نمی خورد تا عمل جوشکاری مستقیما بر روی ورق انجام گیرد که این قسمتهای خالی لاک نخورده را اصطلاحا مارجین می نامند که پس از عملیات جوشکاری لاک خواهد خورد ولی ورقهای مورد استفاده سر و كف بطور کامل لاک می خورند.

روش دیگری که در لاک کاری بیشتر در صنعت قوطی های نوشابه کاربرد دارد، اسپری لاک است بدین ترتیب که قوطی ها پس از ساخته شدن به روشهای درز جوش و یا کشش لاک مورد نظر توسط دستگاههای مخصوص لاک زنی به صورت اسپری و یکنواخت بداخل قوطی اسپری شده و سپس قوطیهای لاک خورده به داخل کوره ها انتقال یافته و در طی مدت زمان و حرارت مشخص لاک قوطی ها خشک می شوند.

منابع

• مهندس علیرضا اصانلو

1 -آرثي، ديويد و فيليپ آشورست. 1381 .فراوري ميوهها. تغذيه، فراوردهها و مديريت كيفي. ترجمه امير حسين الهامي راد. مشهد: جهانكده، 214 ص. 2 -اميرقاسمي، تراب. 1380 .فنون فراوري و كنسرو زيتونهاي خوراكي. تهران: دفتـر توليـد برنامههاي ترويجي و انتشارات فني سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي، 31 ص. 3 -ايراننژاد، حميد. 1371 .نگهداري و ذخيـرهسـازي انـواع ميـوه و سـبزي در سـطح خـود مصرفي و تجاري. تهران: آواي نور، 111 ص. 4 -ايگو، رابرت اس. 1372 .فرهنگ افزودههـاي غـذايي. ترجمـه فخـري شـهيدي و مسـعود فلاحي. مشهد: بارثاوا، 277 ص. 5 -باقري زنوز، ابراهيم. 1374 .تكنولوژي نگهداري محصولات كشاورزي. تهران: دانشـگاه تهـران، 341 ص. 6 -بل، برايان جان. 1379 .ماشينهاي كشاورزي. ترجمه كاظم شهيدي و محسـن رودپيمـا. اروميه: دانشگاه اروميه، 515 ص. 7 -پاتر، نورمن. 1370 . علم مواد غذايي، جلـد اول و دوم. ترجمـه مسـعود فلاحـي. مشـهد: كشت و صنعت چينچين، 828 ص. 8 -پايان، رسول. 1385 .كنسرو سازي، ويرايش 3 .تهران: انتشارات آييژ، 456 ص. 9 -جعفري. مجتبي. 1385 .تكنولوژي هردل. تهران: آييژ، 361 ص. 10 -جعفري، محمدمهدي

1 -جي، جيمز مـانرو. 1372 .ميكروبيولـوژيكي غـذايي مـدرن، جلـد اول. متـرجمين علـي مرتضوي (و ديگران). مشهد: نشر مشهد، 409 ص. 12 -حصاري، جواد. 1382 .صنايع كنسروسازي، اصول و كاربردها. تبريز: دانشگاه تبريز، 238 ص. 13 -داونينگ، دونالد. 1375 .صنايع تبـديلي سـيب- تكنولـوژي آبسـيب. ترجمـه مسـعود فلاحي. مشهد: بارثاوا، 226 ص. 14 -دماند، جان. 1382 .شيمي مواد غذايي. ترجمه بابك قنبرزاده. تهران: آييژ، 327 ص. 194 / تكنولوژي توليد فراوردههاي كنسروي 15 -رشيدي، حسن. 1379 .صنايع تبديلي برنج. تهران: دفتر توليـد برنامـههـاي ترويجـي و انتشارات فني وزارت جهاد كشاورزي، 34 ص. 16 -رضوي شيرازي، حسن. 1373 .تكنولوژي فراوردههاي دريايي، جلد اول: اصول نگهـداري و عملآوري. تهران: شيلانه، 400 ص. 17 -رضوي، كمالالدين. 1375 .مباني مهندسي صنايع غذايي. تبريز: عميدي، 277 ص. 18 -رنكن، مايكل و آر. سي. كيل. 1378 .راهنماي صنايع غذايي، جلد اول. ترجمـه مجتبـي دولتخواه و مريم شعباني. تهران: سيميا، 512 ص. 19 -شهراسبي، حمزه و علي ناصري رازليقي. 1372 .روشهاي نگهداري مواد غذايي. تهـران: شركت سهامي خاص فراوردههاي گوشتي مفيدان، 668 ص. 20 -صداقت، ناصر. 1375 .تكنولوژي بستهبندي مواد غذايي، جلد اول: مباني. مشهد: بارثـاوا، 368 ص. 21 -فرجي هارمي، رستم. 1376 .علوم و تكنولوژي ميوهها و سـبزيهـا. تهـران: مركـز نشـر دانشگاهي، 239 ص. 22 -فلاحي ، مسعود. 1375 .صنايع تبديلي گوجه فرنگي. مشهد: بارثاوا، 240 ص. 23 -ـــــــــــــــ . 1375 .صنايع گوشت. مشهد: بارثاوا، 457 ص. 24 -ــــــــــــــ . 1375 .علم گوشت. مشهد: بارثاوا، 235 ص. 25 -كروگر، ولف و آناليز، كروگر. 1376 .بيوتكنولوژي، ميكروبيولوژي صنعتي. مترجمين علي مرتضوي و ديگران. مشهد: دانشگاه فردوسي مشهد، 614 ص. 26 -كريم، گيتي؛ ژاله امامي سعيدي و فروزنده شهبازلو. 1374 .آزمون هاي ميكروبـي مـواد غذايي. تهران: دانشگاه تهران، 481 ص. 27 -ماجدي، محسن. 1376 .روشهاي آزمون شيميايي مواد غذايي. تهران: جهاد دانشـگاهي دانشگاه تهران، 122 ص. 28 -مرتضوي، علي؛ الهام خاني پور و هاشم حسيني پرور. 1384 .اطلس ميكروبيولوژي مـواد غذايي به انضمام پيشگويي ميكروبيولوژي و روشهاي آناليز سريع در ميكروبيولوژي مواد غذايي. مشهد: دانشگاه فردوسي مشهد، 328 ص. 29 -مرتضوي، علي و همكاران. 1385 .فناوريهاي نوين صنايع غذايي. مشهد: واژگان خـرد، 343 ص. مباني توليد فراوردههاي كنسروي / 195 30 -مظاهري تهراني، مصطفي؛ محمدباقر حبيبـي نجفـي و حميدرضـا ضـياء الحـق. 1384 . اصول رعايت بهداشت در واحدهاي صنايع غذايي. تهران: مرز دانش، 307 ص. 31 -مقصـودي، شـهرام. 1384 .تكنولـوژي زيتـون و فـراوردههـاي آن. تهـران: نشـر علـوم كشاورزي، 310 ص. 32 -ملكي، مرتضي و شهرام دخاني. 1374 .صنايع غذايي، جلد اول: نگهداري غذا با اسـتفاده از حرارت، خشك كردن و يخ زدن. شيراز: دانشگاه شيراز، 419 ص. 33 -ميداني، جواد. 1370 .اصول تبديل و نگهـداري محصـولات كشـاورزي. اهـواز: دانشـگاه شهيد چمران، 170 ص. 34 -ميرنظامي ضيابري، حسين. 1378 .اصول بستهبندي مواد غذايي. تهران: مرسا، 272 ص. 35 -نيكپويان، حسين. 1385 .مسموميتهاي و بيماريهاي ناشـي از غـذا. مشـهد: بارثـاوا، 380 ص. 36 -وايشمن، جي. 1371 .فيزيولوژي پـس از برداشـت سـبزيهـا، جلـد اول و دوم. ترجمـه مسعود فلاحي. مشهد: بارثاوا، 767 ص. 37 -ويدا، پروانه. 1374 .كنترل كيفي و آزمايشهاي شيميايي مـواد غـذايي. تهـران: دانشـگاه تهران، 325 ص. 38 -هولدزورث، اس. دي. 1374 .اصول تبديل و نگهداري ميوهها و سبزيها. ترجمه محمـد شاهدي و مهدي كديور. تهران: دانشگاه شهركرد،

 

 

39- Arthey, D. and C. Dennis. 1991. Vegetable processing. UK: Blacki Academic and Professional, 279 p. 40- Arthey, D. and P.R. Ashurst. 1996. Fruit processing. UK: Blacki Academic and Professional, 248 p. 41- Aylward, F. 2001. Food technology processing and laboratory control. India: Agrobios, 303 p. 42- Barret, D. M. ; L. Somogyi and H. Ramaswamy. 2005. Processing fruits, science and technology. UK: CRC press, 841 p. 43- Bhatia, S. C. 1994. Canning and preservation of fruits and vegetables. India: Siri, 208 p. 44- Dauthy, M. E. 1995. Fruit and vegetable processing. FAO agricultural services bulletin, 382 p. 45- Fellows, P. J. 1990. Food processing technolngy, principdes and practic. England: Ellis Horwood limited, 505 p. 46- Finch. C. and H. Cracknell. 1998. Food preparation and cookery. Malaysia: Addison Wesley Longman, 516 p. 47- Footitt, R. J. and A. S. Lewis. 1995. The canning of fish and meat. UK: Blacki Academic and Professional, 310 p. 48- Frazier, W. C. 1995. Food microbiology. New york: McGraw Hill, 539 p. 49- Gould, G. W. 1995. New methods of food preservation. UK: Blackie Academic and Professional, 324 p. 50- Govindan, T. K. 1985. Fish processing technology. India: Mohan Primlani, 252 p. 51- Graf, E. and I. Sam Saguy. 1991. Food product development, from concept to the marketplace. USA: Van Nostrand Reinhold, 441 p. 52- Gupta. G. and V. K. Narang. 1999. Modern food and food products industries. India: Small industry research institute, 504 p. 53- Houston, D. F. 1972. Rice chemistry and technology. USA: AACC, 517 p. 54- Hummel. C. 1966. Macaroni products, manufacture, processing and packing. UK: Food Trade Press, 287 p. 55- Jagtiani, D. 1980. Fruit preservation. India: Tarang Paperbacks, 104 p. 56- Jay, J. M. 2005. Modern food microbiology. UK: Springer, 790 p. 57- Jongen, W. 2002. Fruit and vegetable processing, improving quality. UK: CRC press, 388 p. 58- Juliano, B. O. 1985. Rice chemistry and technology. USA: AACC, 774 p. 59- Khatkar, B. S. 2007. Food science and technology. India: Daya, 549 p. 60- Lopez, A. 1987. A complete course in canning, book II: processing procedure for canned food products. USA: Canning trade Inc, 473 p. 61- Luh. B. 1975. Commercial vegetable processing. AVI Publication Inc, 755 p. 62- Martin, R. E. 1990. The Seafood industry. USA: Van Nostrand reinhold, 445 p. 63- McCabe W. L. ; J. C. Smith and P. Harriott. 2001. Unit operations of chemical engineering. USA: Mc Graw Hill, 1114 p. 64- Potter. N. N. 1995. Food science. USA: AVI Chapman and Hall, 608 p. 65- Ranken, M. C. and R. C. Kill. 1997. Food industries manual. UK: Blacki Academic and Professional, 650 p.166- Rogers, J. L. 1974. A course in Canning. Food Trade Press Ltd, 125 p. 67- Sethi. M. and S. Rao. 2001. Food science experiments and application. India: CBS publication, 234 p. 68- Shakuntala Manay, N. and M. Shadaksharaswamy. 2001. Food, facts and principles. India: New age international Publishers, 540 p. 69- Lal, G. ; G. S. Siddappa and G. L. Tandon. 1998. Preservation of fruits and vegetables. India: Indian Council of agricultural research, 488 p. 70- Srilakshmi. B. 1996. Food Science.India: New age international limited Publishers, 375 p. 71- Subbulakshmi, G. and A. Udipi. 2001. Food processing and preservation. India: New Age International Limited Publishers, 298 p. 72- Toled, R. T. 1991. Fundamertals of food process engineering. USA: Chapman and Hall, 602 p. 73- Zeuthen, P. and L. Bogh-sorensen. 2003. Food preservation techniques. UK: CRC Press, 581 p​